ارگونومی و مهندسی فاکتور های انسانی

عوامل زیان‌آوری که در محیط کار سلامت انسان را به خطر می‌اندازند عبارتند از:
 • عوامل زیان آور شیمیایی
 • عوامل زیان‌آور فیزیکی
• عوامل زیان آور بیولوژیکی
• عوامل ارگونومیکی

سلامت جسمی، روانی و اجتماعی انسان در محیط کار تحت تاثیر عوامل فوق قرار گرفته و ممکن است فرد به بیماری شغلی یا حادثه دچار شود. در این میان توجه به عوامل ارگونومیک به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل زیان آور که تقریبا در تمام محیط‌های شغلی وجود داشته و اثرات خود به شکل‌های گوناگون بروز می‌دهد، از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا گستردگی این دسته از عوامل برخلاف عوامل زیان آور دیگر در محیط‌های کار ، بسیار زیاد بوده و در تمام مشاغل صنعتی و غیر صنعتی به نوعی وجود دارد.

تعاریف ارگونومی به دلیل وسعت مفاهیم، تعاریف مختلفی از دانش ارگونومی ارایه شده است:
تعریف IEA: علم ارگونومی (یا مهندسی فاکتورهای انسانی) نظامی علمی است که به درک کنش متقابل میان انسان و عناصر دیگر سیستم می‌پردازد و حرفه‌ای است که از تئوری‌ها،‌ اصول، داده‌ها و روشهای طراحی در جهت بهبود بخشیدن به اسایش انسان و وضعیت کلی سیستم استفاده می‌کند.
تعریف ILO: کاربرد علوم زیستی در ارتباط با علوم مهندسی (و انسانی) در محیط کار به نحوی که موجبات رضایتمندی و آسایش کارگر را فراهم کند و همزمان تولید را از لحاظ کمی و کیفی افزایش دهد.
تعریف پرفسور Chapanis: عوامل انسانی اطلاعاتی درباره رفتار، توانایی‌ها، محدودیت‌ها و سایر مشخصه‌های انسان کشف می‌کند و این اطلاعات را در طراحی ابزار‌ها، دستگاه ها، سیستم‌ها، وظایف شغل ها و محیط‌های مختلف به کار می‌برد تا بیشترین بهره‌وری، ایمنی، راحتی و کارایی را در هنگام استفاده انسان داشته باشد.

مفهوم ارگونومی:
ارگونومی شاخه‌ای علوم است که هدف از دستیابی به بهترین ارتباط و تعامل میان کارگر و محیط کارش است. یا به طور کلی تطابق کار با انسان یا انسان با کار :

 

 Fitting the task to the human 

 

به بیان دیگر تلفیق انسان و ماشین با شرایط محیط زیست به گونه ای که با کمترین ضایعات و فشارها، مطلوب‌ترین کارایی از انسان و ماشین حاصل شود.

به طور کلی ارگونومی در ارتباط با ارزیابی موارد زیر است:

 • محدودیت‌ها و توانایی‌های انسان (Capabilities and Limitations). به این منظور از علوم بیومکانیک و آنتروپومتری استفاده می‌شود.
• استرس‌های کاری و محیطی(Work and Environmental stress). برای این منظور از فیزیولوژی کار و روان‌شناسی صنعتی استفاده می‌شود.‌
• نیرو‌های ایستا و پویا (Static and Dynamic forces on the human body structure): برای این منظور از علم بیومکانیک بهره گرفته می‌شود.
• هوشیاری (Vigilance): برای ارزیابی هوشیاری از روان شناسی صنعتی بهره گرفته می‌شود.
• خستگی (Fatigue): برای ارزیابی خستگی از روان شناسی صنعتی و فیزیولوژی کار بهره کرفته می‌شود.
• طراحی ایستگاه‌های کاری و ابزارها: برای این منظور از آنتروپومتری و علوم مهندسی استفاده می‌شود. ‌

تاریخچه ارگونومی
 کارهای اولیه گیلبرت‌ها در اوایل قرن بیستم در روی بررسی عملکرد ماهرانه و طراحی ایستگاه‌های کار. عملکرد جراحان در گرفتن ابزارها
 سال‌های 1945 تا 1960 :

•  تولد ارگونومی
• تمرکز بر بخش‌ صنایع نظامی
• سال 1950: تاسیس و اعلام جهانی رشته ارگونومی
• انتشار مجله روان‌شناسی تجربی کار بسته: عوامل انسانی در طراحی مهندسی

سال‌های 1960 تا 1980:

• ورود ارگونومی از عرصه نظامی به عرصه‌های دیگر مانند طراحی اتومبیل، کامپیوتر، کالاهای مصرفی و …
• ناشناخته بودن علم برای عامه مردم در این زمان

1980 تا 1990:

• پیشرفت کامپیوتر و اتوماسیون هرچه بیشتر صنایع
• بروز حوادث عظیم مانند تری مایل آیلند، بوپال، چرنوبیل، فیلیپس پترولیوم و …
• شروع و تمرکز تحقیقات در حوزه‌های جدیدتری از دانش ارگونومی

از سال 1990 به بعد.

اهداف ارگونومی
1. افزایش کارایی و بازده انجام کار و فعالیت‌های دیگر (افزایش سهولت کاربرد، کاهش خطا، افزایش بهره‌وری)
 2. تقویت بعضی از ارزش‌های مطلوب انسانی (افزایش ایمنی، کاهش خستگی تنش، افزایش مقبولیت نزد کاربر، افزایش رضایت شغلی)

ضرورت‌های پرداختن به ارگونومی

• پیچیدگی صنایع، دستگاه‌ها و وظایف در اثر پیشرفت تکنولوژی
• انتقال تکنولوژی (گوناگون بودن مصرف کنندگان از نظر فیزیکی و جسمی، شرایط فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) زمینه‌های مورد بحث در ارگونومی
• فیزیولوژی کار
• بیومکانیک
• روان شناسی کار (شرایط روانی – اجتماعی)
• طراحی ابزار و تجهیزات
• طراحی مکان‌ها و فضاهای کار
• ارزیابی وضعیت‌های بدنی (پوسچرها postures)
• عوامل محیطی

آنتروپومتری فیزیولوژی کار:
شاخه‌ای از علم زیست شناسی است که در آن انسان به عنوان یک موجود زنده در حال کار مورد مطالعه قرار می‌گیرد. و هدف آن:
1. کسب داده‌هایی درباره‌ی کار فیزیکی در مشاغل گوناگون
 2. بررسی شرایط و امکاناتی که سبب بهبود شرایط کار بشود
3. تغییرات دستگاه‌های بدن به هنگام کار، تغذیه و کالری‌زایی
4. تقسیم بندی کار از نظر فیزیولوژیکی
 5. بحت در مورد فونکسیون‌های قلب و عروق و تنفس، تنظیم حرارت بدن، واکنش‌های عصبی حرکتی

بیومکانیک:
این دانش عبارت است از مطالعه نیروها و اثار آن بر بدن و به عبارت دیگر کاربرد اصول مکانیک بر بدن انسان در حال حرکت و سکون. بیومکانیک حرکتی است در جهت تلفیق مهندسی با آناتومی و فیزیولوژی بدن انسان.در این دانش، انسان به عنوان یک سیستم مکانیکی در نظر گرفته می‌شود و سپس چگونگی ایجاد نیرو و حرکت در این سیستم بررسی می‌شود. این دانش کمک می‌کند تا بدانیم چرا انجام برخی از فعالیت‌های شغلی باعث آسیب و یا خستگی در بدن انسان می‌شود. آنتروپومتری: این دانش عبارت است از مطالعه روی ابعاد بدن و اعضای ظاهری انسان و به دست آوردن میانگین‌ها و صدک‌های ابعاد به تناسب سن، جنس، نژاد قومیت‌ها یا ساکنین یک منطقه (اندازه‌گیری حجم‌ها، مرکز ثقل، اندازه‌گیری توده بدن و …)

 روان شناسی کار:
مطالعه رفتار انسان در برابر کار و حرفه‌اش. در این دانش مباحثی مانند استرس‌های شغلی و رضایت شغلی مورد بررسی قرار می‌گیرند.

 در مطالب بعدی توضیحات بیشتر داده می شود  .   با تشکر از شما